Bir odada yürürken ya da bir sohbete dalmışken, bir anda o anı daha önce yaşamış gibi hissettiniz mi? Bu garip his, "deja vu" olarak adlandırılıyor. Bilim insanları, bu fenomenin ardındaki nedenleri anlamak için beyinlerimizin gizemli oyunlarını çözmeye çalışıyorlar.
Deja vu, bazen epilepsi nöbetlerinin başlangıcıyla ilişkilendiriliyor. Özellikle epilepsi hastaları için bu his, nöbetin yaklaştığının bir işareti olabilir ve bu durum bilincin kaybedilmesine kadar ilerleyebiliyor.
İngiltere'de klinik nörolog olan Adam Zeman ve ekibi, deja vu'nun epileptik bireyler ile sağlıklı bireyler arasındaki farklarını araştırdı. Çalışmada, epileptik hastalarda deja vu'nun görülme sıklığının daha yüksek olduğu belirlendi, ancak diğer özellikler açısından önemli bir fark tespit edilmedi.
Deja vu üzerine yapılan ilk çalışmalar 1950'lerde başladı. Araştırmacılar, beynin hangi bölgelerinin bu hisse neden olduğunu elektriksel uyarım yoluyla bulmaya çalıştı. 1970'lerde ise medial temporal lobdaki elektrotlarla deja vu'yu yapay olarak tetikleyen bir yöntem keşfedildi.
Başlangıçta, bilim insanları deja vu'nun beynin hafıza merkezi olan hipokampüs ile ilişkili olduğunu düşünüyorlardı. Ancak, Zeman’ın belirttiği gibi, yeni çalışmalar deja vu'nun sadece hipokampüs değil, aynı zamanda tanıma ile ilgili olan perirhinal korteks gibi komşu bölgeleri de içerdiğini ortaya koydu.
En önemli sorulardan biri, epilepsi hastası olmayan bireylerde deja vu'nun neden ortaya çıktığıdır. Bir teoriye göre deja vu, sağlıklı bireylerin bile yaşadığı nöbetlerin minyatür bir versiyonu olabilir.
Deja vu, oldukça yaygın bir fenomen olmasına rağmen, genellikle kısa süreli olarak yaşanıyor. Araştırmalara göre, nüfusun yaklaşık üçte ikisi hayatlarında en az bir kez deja vu deneyimi yaşamıştır. Bu his, duygusal stres ve yorgunluk nedeniyle de tetiklenebiliyor.
Çocuklarda deja vu nadiren görülürken, 20'li ve 30'lu yaşlardaki genç yetişkinlerde bu durum daha sık rastlanıyor. Yaşlılık döneminde deja vu'nun ortaya çıkması ise genellikle epilepsi ve nöbetlerle ilişkilendiriliyor.
Öte yandan daha uzun süre eğitim gören kişilerde, rüyalarını uzun süre hatırlayanlarda ve sık seyahat edenlerde deja vu yaşama olasılığı daha yüksektir. Bu his, genellikle gece saatlerinde ve serotonin bazlı ilaçlar kullanan kişilerde daha sık meydana geliyor.
